اینجا "کندر" است با جاذبه های پنهان از کویر تا کوهستان ، در لابلای هزاران مشغله ذهنی و جسمی در یک عصر پاییزی بعد از تناول دیزی ، چشم هایتان را ببندید و دستان گرمتان را به ما پیوند زنید . جایی چشم باز کنید که در خلوت خیال و خاطره نقشی از آرامش ، فرشی گسترانده زیر پای احساستان . از پیوند سنگریزه و آب سرد ، از هم نشینی خاک نرم و حاصلخیز با افقی صاف ، از غروبی خیال انگیز در تپه ماهور های دیار بهشت گون "کندر" ، از طلوعی دل انگیز در پهن دشت مخملین زعفران ، از لبخند انارستان تا کشش تاکستان ، از سواری بر الاغ چوپان سختکوش تا شترسواری در دشتهای آزاد ، از نای نی رمه داران تا آوای سرنا و دهل خنیاگران ، از آبی دل انگیز در کپر چادر عشایر تا رویای آواز خروس در سکوت صبح فرح بخش پاییزی ، از چای دم کشیده روی آتش مهر کشاورزی سحرخیز تا وسوسه نیمرو و نان تازه درآمده از تنور داغ محبت پیرزن روستایی ، از کاشت و داشت برداشت میوه های بهشتی تا تکاندن کشمش های طلایی که حاصل دسترنج یک ساله خانواده ای زحمت کش است ... همه و همه تو را صدا می زنند که فارغ از خیال و خطر سفری دور و دراز ، در همین نزدیکی آرامش را در آغوش گیری .
حوض چهل پایه کندر
و
مهم ترین رودخانه ای که در قسمت پایین دست بخش کوهسرخ جریان دارد رودخانه
ششطراز است که شاخه های آن از ارتفاعات شمالی کوهسرخ تأمین می شود طول این
رودخانه 75 کیلومتر است که پس از مشروب کردن اراضی وارد سد شهید مدرس می
شود.(منظم ،علی )
رودخانه مهم و دائمی کوهسرخ ششطراز است که حوضه های عمده آبگیر آن در بخش کوهسرخ بوده و در این محل بنام « نابای » معروف می باشد . این رودخانه از میان ریوش گذشته و پس از آبیاری نمودن زمین های اطراف در جنوب بردسکن فروکش می کند . چشمه های اولنگ ، شنگی ، عمارات و آتشون از منابع آبرسانی رودخانه نابای ( کال ششطراز ) می باشند که در این بخش قرار دارند(پاپلی یزدی،1354،53).
حوضه آبریز این رودخانه در ارتفاعات ریوش تقریباً 800 کیلومتر مربع است . وجه سهمیه شش طراز بدین جهت است که در روستای ایرج آباد آب این رودخانه به شش قسمت تقسیم می گردد . طرز تقسیم بندی آب بدین شرح می باشد که قریه کندر دو سهم ، قریه ارنما یک سهم ، قریه جابوز یک سهم ، قریه بزبخرد یک سهم ، و قریه سرمزده نیز یک سهم دارد. این رودخانه در سراسر سال آب دائم دارد ، منتهی در تابستان ها بواسطه مصرف زیاد روستاهای کوهستانی آب رودخانه در قسمت های دشت خشک می گردد و برعکس در فصل زمستان و بهار بواسطه عدم احتیاج و جریان شدید سیلابها ، آب رودخانه ششطراز با دبی تقریباً 2 متر مکعب در ثانیه بدون مصرف به طرف کویر جریان می یابد . سیلابهای رودخانه ششطراز و سایر رودهای کوچک شمالی دشت کاشمر که رود شور را تشکیل می دهند ، پس از رسیدن به منطقه مهدی آباد از توابع خلیل آباد توسط یک بند انحرافی خاکی وارد مخزن سد خاکی شهید مدرس می گردند( غلامی اول ، 107:1373 ).
شهر کندر
مقدمه
کندر پیش از این روستا بود و شهر شدن آن در تاریخ 11 مرداد 1384خ به تصویب رئیس جمهور وقت ایران رسید. کندر زادگاه وزیر معروف طغرل بیگ سلجوقی یعنی عمیدالملک کندری میباشد.عمده محصول کشاورزی آن انگور،انار،زعفران،پسته ،بادام...میباشد.که ازنظر رتبه بندی مقام اول تولید انگور وکشمش سبز قلمی را دارا میباشد.آثار تاریخی آن شامل :تپه باستانی ،حوض چهل پایه ،آب انبارهای متعدد.مردمان آن سختکوش ،غیور،زیرک ،متحدو انقلابی هستند.
کندر در لغت نامه دهخدا
کندر. [ ک ُ دُ ] (اِ) صمغی است که آن را مصطکی خوانند و بعضی گویند مصطکی هم نوعی از کندر است و کندر لبان [ لوبان ] باشد. و بعضی گویند کندر درختی است شبیه به درخت پسته لیکن باری و میوه ای و تخمی ندارد. صمغ آن را به نام آن درخت خوانند و صمغالبطم همان است و آن شبیه به مصطکی است و طبیعت آن گرم باشد. (برهان ). صمغی است مانند مصطکی که به عربی لبان گویند. (آنندراج ) (انجمن آرا) (رشیدی ). صمغ درختی است مشابه به مصطکی . (غیاث ). علک . مزدکی . کندور. (زمخشری ). به عربی نوعی از علک است که به عربی لبان و به فارسی کندر نامند. (فهرست مخزن الادویه ). لبان . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). صمغی است که بر آتش ریزند و بوی خوش برآرد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). نوعی از صمغ است که قطعبلغم را نافع است . (منتهی الارب ). یک نوع صمغی شبیه به مصطکی که نشواره و نشوره و به تازی لبان گویند. کندر رومی . مصطکی . (ناظم الاطباء). سانسکریت ، «کوندورو» ، «کندوره » . یونانی ، «خندرس » . صمغی است خوشبو که از درخت کندر هندی به دست آورند و جهت استفاده از رایحه ٔ مطبوعش آن را در آتش ریزند. کندر را از درختان دیگر از جمله درختان تیره ٔ کاج و صنوبر می توان به دست آورد ولی نوع مرغوب آن همان کندر هندی است که سرخ رنگ است و انواع دیگر کندرها سفیدرنگند. (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به خرده اوستا ص 143 و کندرو شود.
- کندر حبشی ؛ گونه ای کندر سفیدرنگ که از انواع سرو کوهی و عرعر حاصل می شود ولی به مرغوبی کندر هندی نیست . (فرهنگ فارسی معین ). رجوع به کندر هندی شود. (ناظم الاطباء).
- کندر رومی ؛ صمغی است که آن را علک رومی می گویند و مصطکی همان است . (برهان ) (آنندراج ) (فهرست مخزن الادویه ). مصطکی . (فرهنگ فارسی معین ) (ناظم الاطباء). و رجوع به مصطکی شود.
- کندر هندی ؛ درختی است از رده دولپه ایهای جداگلبرگ از تیره بورسراسه که بومی هندوستان است و آن را از صمغی خوشبوی به نام کندر استخراج می کنند. لبان . لیبانون . شجرةاللبان . درخت کندر. عسلبند. (فرهنگ فارسی معین ).
آب وهوا
آب وهوای حاکم بر منطقه بری و خشک است. زمستانها معتدل و تابستانهای گرم و خشک را دارد حد اکثر مطلق درجه حرارت ۴۵ درجه و حداقل ۱۶ درجه زیر صفر میباشد این اختلاف ۶۱ درجه‌ای که در کویر نمک به بیش از این نیز می‌رسد نشان دهنده طبیعت غالب کویری منطقه کندر میباشد. بارندگی منطقه به دلیل آب وهوای گرم چندان زیاد نیست و متوسط ۱۵ ساله آن در ایستگاه هواشناسی کاشمر رقم ۱۷۹ میلی‌متر را نشان می‌دهد و همین میزان اندک بارش از انضباط و یک‌نواختی برخوردار نبوده و دارای نوسانات زیادی میباشد. بادهای شهر بر سه نوع باد میباشد نوع اول بادهایی که در فصول سرد سال می‌وزند که از قسمت شمال وزیده و سرد می‌باشند، دوم بادهای که از سمت شرق می‌وزند و به اعتقاد مردم محلی بارانزا می‌باشند حال آنکه بادهای بارانزا از سوی شمال غربی می‌وزند، سوم تف بادها که در تابستان از طرف جنوب منطفه کویری به شمال می‌وزند که سوزان است و همراه خود گرد و غبار و ماسه روی مزارع می‌پراکند. منبع آب منطقه ۱- منابع آب سطحی که در شمال به دلیل کوهستانی بودن و ضخامت سفره‌های آب چندان زیاد نیست و به صورت سیلاب بهاره وجود دارند، در ناحیه شرق شهر کندر مسیر رود خانه دائمی به نام کال ششطراز میباشد که پس از عبور از مناطق کوهستانی در شمال روستای ایرج آباد وارد دشت کندر می‌شود. رود خانه ششطراز بزرگترین رود خانه منطقه است و کیفیت آب این رود خانه برای مصرف آب شرب و کشاورزی مناسب است. ۲-منابع آب زیرزمینی که در حال حاضر توسط حدودا 30 حلقه چاه عمیق جهت کشاورزی و شرب تخلیه می‌گردد.
پوشش گیاهی
با توجه به باران کم و نامنظم و تبخیر زیاد، بویژه در مناطق جنوبی شهر پوشش گیاهی مستعدی در این ناحیه وجود ندارد. در این ناحیه تنها گیاهانی می‌توانند رشد کنند که در مقابل گرما و خشکی مقاوم بوده و با شرایط طبیعی منطقه مناسب و سازگار باشند. و این گیاهان با فاصله می‌باشند که می‌توان به پسته وحشی یا بنه اشاره کرد. در این منطقه به علت فوق گیاهان بایستی دارای دو ویژگی باشند. اولاً ریشه در عمیق داشته باشند. دوماً برگهایی داشته باشند که بتوانند جلوی تبخیر را بگیرند. پوشش گیاهی شهرکندر در شمال به صورت کوهستانی و دارای درختان و درختچه‌های کوهپایه‌ای نظیر سرو، بادام، چنار، و درختان میوه و در مرکز ناحیه جلگه‌ای که بشتر به کشاورزی اختصاص دارد و در جنوب ناحیه کویری که بیش از ۷۰% وصعت شهر را در اختیار دارد بعلت بارندگی کم وخشکی هوا و خاک کویری دارای گیاهانی از نوع اسپند، شور، خارشتر، و درختان گز و قیچ میباشد در قسمت جنوب غربی که قسمتی از کویر نمک در آن واقع است به گیاهان خاص مناطق کویری بر می‌خوریم.
محصولات کشاورزی
محصولات زراعی و باغی کندر که معروف است، شامل انار، انگور، انجیر، پسته، زعفران، پنبه، زیره، گندم و جو میباشد.
دامداری
در شهر کندر در کنار کشاورزی مردم به شغل دامداری نیز می پردازند که می توان به پرورش گاو و گوسفند ، مرغ و شتر مرغ اشاره کرد و همچنین پرورش زنبور عسل که بصورت محدود در حال انجام است . ولی به دلیل کمبود آذوقه و خشک سالی دامداری کندر از رونق افتاده است .
برداشت انگور از باغات شهر کندر
شغل بیشتر مردم شهر کندر کشاورزی است و محصول عمده در این شهر انگور است.بیشتر مردم کندر محصول انگور خود را در جاهای مخصوصی که کشمش خانه نامیده می‌شود ،باروش‌های سنتی به کشمش تبدیل می‌کنند و می‌فروشند. 30 درصد انگور تولیدی شهر به صورت تازه خوری مصرف و 70 درصد از این محصول هم به صورت کشمش به استانهای دیگر وهم چنین به کشورهای مختلف از جمله روسیه و آذربایجان صادر می شود . عسگری ، پیکامی ، لعل ، رزقی و صاحبی از انواع انگور تولیدی در شهر کندر می باشد.آثار باستانی شهر کندر
آب انبار
این آب انبارها که از دو بنای همجوار تشکیل شده اند در شهر کندر ، از توابع شهرستان خلیل آباد قرار گرفته اند . این ابنیه از جمله آثار عام المنفعه می باشند که آب انبار اولی به دستور حاجی حاتمی و به دست توانای حاج علی اصغر بنایی در حدود 70 سال پیش ساخته شده و آب انبار دیگر ده سال بعد از آن به سفارش حاج اصغر رحمانی و به دست استاد شعبان بنا گردیده است . این آب انبارها با استفاده از آجرهای 30 و 20 سانتی متری مربع شکل ساخته شده و گنبدی مخروطی بر فرازشان استوار گردیده است. پلان هر دو بنا به شکل دایره بوده و مخزن آنها از استوانه ای به عمق 10 و 5/10 متر تشکیل گردیده است.
قلعه کندر
در ضلع جنوبی شهر کندر بقایای خشت وگلی عظیمی به ارتفاع 15متر وبه طول 68وعرض44متر دیده می شودکه در واقع کهندژ شهرک حاصلخیز وپر رونق کندر در گذشته های دور بوده سفال های پراکنده بر روی آن قدمت این اثر را به پیش از اسلام می رساند وموید سکونت در آن تا سده هفتم وهشتم هجری است.در چهار سوی این کهندژ آثار وبقایایی از برج های نگهبانی وتدافعی به چشم می خورد.
حوض چهل پایه
نام این سازه آبی برگرفته از پایه های ده گانه ای است که پوشش ان را تشکیل داده واز هر پایه چهار عنصر فرعی دیگر روی هم رفته چهل پایه منفک گردیده وایجادقوس را ممکن نموده است .ساختار بنا تاپاکار قوس ازسنگ وساوج بوده وسقف آن گنبدی وآجری است .طول این اثر 34متر وعرض ان 18متراست .وهمچنین این اثر به شماره 14005در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مشاهیر و رجال کندر
عمیدالملک کندری
عمیدالملک ابونصر محمد بن منصور کُندُری وزیر طغرل و آلب ارسلان پادشاهان دودمان سلجوقی بود. در ۴۰۵ ه.ق. در قریه کندر ترشیز دیده به جهان گشود. در ۴۵۵ ه.ق. به تحریک خواجه نظام‌الملک توسی برکنار شد و در سال ۴۵۶ ه.ق. به دار آویخته شد.
زندگی‌نامه
طغرل بیک سلجوقی که در سال ۴۳۹ ه. ق با جلوس خود، سلطنت آل سلجوقی را آغاز کرد، مدت بیست سال از بیست و شش سال سلطنت خود را بر کفایت و کاردانی وزیری دانشمند تکیه داشت که (عمیدالملک) خوانده می‌شد. عمیدالملک در وزارت طغرل همان شهرت و موقعیتی را دارا بود که بعدها نظام الملک در سلطنت بقیه آل سلجوقی مانند آلب ارسلان و ملکشاه. این دو وزیر بزرگ، هر دو از روستا زادگان خراسان بودند. عمیدالملک از کندر ترشیز و نظام الملک از توغان النهایه. که از جهت اعتقادی و سیاسی تجانس با هم نداشتند. عمیدالملک در مذهب حنفی تعصب می‌ورزید و نظام الملک در مذهب شافعی. نظام الملک از خدمت در شاخه شرقی و عمیدالملک نخست از خدمت در شاخه غربی سلاجقه آغاز به کار کردند.
عمیدالملک اگرچه کم زیست و در هنگامی که به قتل رسید، چهل و چند سال بیش نداشت، لیکن نیمی از همین عمر کوتاه را وزارت داشت و هم در طول دوران وزارت خود، از خدمت به زبان و ادب فارسی باز نایستاد. عمیدالملک از دانشمندان وشاعران زمان خود بود و سبب راه یافتنش به دربار سلاجقه نیز به علت فضلی است که داشته‌است. بدین معنی که وقتی طغرل وارد نیشابور شد، خواستار مردی شد که عربی را خوب بنویسد و بخواند. موفق، عمیدالملک را معرفی کرد و او در آن حال مردی بود فاضل و فصیح و شاعر. این وزیر دانشمند ترشیزی، علاقه وافری به زبان فارسی داشت. چندان که نقل کرده‌اند که تا هنگام سلطنت محمود غزنوی قانون و دفاتر و امثله و مناشیر از درگاه سلاطین به زبان عربی نوشته می‌شد، چون وقت وزارت به عمیدالملک رسید دستور داد این قاعده را بر طرف سازند، شاید به دلیل همین علایقهٔ وی به زبان فارسی بوده‌است، که شاعران نامداری همچون لامعی گرگانی و ابوالحسن باخزری صاحب دمیه القصرا، او را مدح گفته‌اند
عمیدالملک سرانجام با سیاست رقیب سیاسیش نظام الملک به قتل رسید. آن گونه قتلی که اعضای بدن وی، در پنج شهر مختلف دفن گردید. خونش در مرو به زمین ریخت، سرش به نیشابور برده شد، پوست سرش را به کرمان منتقل کردند و بعضی از اعضای بدنش را به خوارزم. امّا به هر حال عمدهٔ جسد او به زادگاهش کندر برده شد و در کنار مدفن پدرش ابوصالح منصور به خاک سپرده شد و این به سال ۴۵۶ ه. ق بود.
آورده‌اند که عمیدالملک جلاد را گفت:
وزیر را بگو بد رسمی که نهادی و وزیر کشتن در سلاطین آموختی، عجب اگر بر خود و نسل خود این معنی باز نبینی.